“Waar werd de eerste wielerwedstrijd op Belgische bodem verreden? In een wielergek land als België zou het antwoord in principe zo van ieders lippen moeten rollen. Toch is de kans groot dat zelfs de makers van gespecialiseerde wielerquizzen zich niet aan die vraag durven wagen. Want wie weet eigenlijk het antwoord?
Ook ikzelf – als professor sportgeschiedenis en promotor van het allereerste wielerhistorische doctoraatsproefschrift in België – moest het antwoord schuldig blijven. Is dat erg? Nee, omdat het oplossen van quizvragen normaal gezien niet van prioritair belang is voor academici. Ja, omdat het – breder gezien – om een bijzonder intrigerend fenomeen gaat, namelijk de introductie van de vélocipède in België, de organisatie van sportieve competities (voor mannen én vrouwen), de oprichting van wielerscholen (voor volwassenen) en de institutionalisering van wielerclubs.
Het gaat dus niet louter om een quizvraag, maar over concepten als industriële innovatie, sportificatie, mobiliteit, transnationalisme, disciplinering, emancipatie, etc. En dan is het wel van belang om zo veel mogelijk ‘feitelijkheden’ te kunnen achterhalen. Wie waren de pioniers? Waar en wanneer deden ze het? Hoe deden ze het? En waarom?”
Bovenstaande alinea fungeerde in 2017 als intro voor mijn artikel in Etappe, het magazine over historische fietshelden van KOERS. In dat artikel ging ik dieper in op de eerste wielerwedstrijden op Belgische bodem. Op het einde deed ik een oproep naar meer informatie over Justin Vandermeeren, die volgens secundaire bronnen in 1869 de eerste intergemeentelijke wielerwedstrijd Veurne-Adinkerke-Veurne had gewonnen.
Hij zegevierde ook tijdens de wielerwedstrijd die begin augustus 1869 in Roeselare werd georganiseerd: “’t Is Justin Vandermeere [sic] van Alveringhem, die den eersten prys behaeld heeft op het concours van de tweewielemans te Rousselaere. Ze zeggen dat dat ne fameuse ryer is met zyn karre, en als ze te Brugge, met de communalefeeste een concours van velocipeerden gaen geven, dat hy ook zal komen mededingen.”
't Is Justin Vandermeere [sic] van Alveringhem, die den eersten prys behaeld heeft op het concours van de tweewielemans te Rousselaere. Ze zeggen dat dat ne fameuse ryer is met zyn karre [...]
Carine Denuwelaere, administratief medewerker Burgerzaken van de Gemeente Alveringem, had mij voorafgaand al interessante informatie bezorgd uit het bevolkingsregister: Justin was schoenmaker van beroep en zijn echtgenote Maria Degans baatte een herberg uit. Carine suggereerde om contact op te nemen met Joeri Stekelorum, algemeen directeur van de Gemeente Koksijde en voorzitter van Familiekunde Vlaanderen - Regio Westkust, voor meer specifieke genealogische informatie.
Joeri kon mij effectief verder helpen en raadde mij eens te telefoneren naar Carlos Pillaert. Als oudste zoon van Eric Pillaert en Maria Vandermeeren, de kleindochter van Justin, zou Carlos meer over de familie en de koers kunnen vertellen.
Op 22 december 2017 rinkelde de vaste telefoon ten huize Carlos Pillaert en Claire Devoldere in Zarren. Niemand nam de hoorn op. Ook niet de dag erop. Ik besloot om dit onderzoek even te laten rusten, ook omdat ik academisch was gemigreerd van de Katholieke Universiteit Leuven (Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen) naar de Universiteit Gent (Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen). Ik zou op 22 oktober 2018 titularis worden van de extern gefinancierde UGent-Leerstoel Frans Verheeke (www.detoekomstvandesport.be). Zowel de budgettaire concretisering als de academische heroriëntering was enorm boeiend, maar ook bijzonder tijdsintensief.
Op 19 maart 2019 werd ik terug bij de geschiedenisles gehaald. Toon Duyck (alias “Professeur Vélo”) liet me via mail weten dat er op 26 maart om 11u een persconferentie zou doorgaan in Veurne naar aanleiding van 150 jaar Veurne-Adinkerke-Veurne en dat mijn aanwezigheid zeker op prijs zou worden gesteld om duiding te geven bij deze “eerste intergemeentelijke wielerwedstrijd”. Ik bedankte Toon voor de uitnodiging, maar bouwde toch wat academische reserve in:
“Zoals ik schreef in mijn artikel in Etappe is er tot op heden enkel ‘secundaire vermelding’ van die wedstrijd Veurne-Adinkerke-Veurne, en is er (bij mijn weten) dus nog geen enkele verwijzing in primaire bronnen opgedoken. Beetje tricky dus…
Ik zie wat ik kan doen.”
Omdat er in het Archief van de Gemeente De Panne blijkbaar geen documenten over de deelgemeente Adinkerke zijn bewaard uit die periode, rustte al mijn hoop op het Archief van de Stad Veurne. Uit mijn eerder onderzoek was gebleken dat een politioneel kader ook al in 1869 een must was bij de organisatie van wielerwedstrijden. Als er effectief een wedstrijd was verreden met start en aankomst in Veurne moest daar toch iets over terug te vinden zijn, toch?
Ik nam contact op met stedelijk archivaris Jelle Wils en vroeg hem of ik op dinsdag 26 maart om 9u15 zou mogen langskomen om de verslagen van het College van Burgemeester en Schepenen en de dossiers met betrekking tot Feestelijkheden, Veurne Kermis en de inhuldiging van de spoorlijn Veurne-Duinkerke door te nemen. Het was kort dag…
Dinsdag 26 maart, 9u15, Stadskantoor De Seylsteen, Sint-Denisplaats 16, Veurne. Jelle loodste mij binnen. De dossiers lagen keurig te wachten. Ik ging aan de slag. Enige haast was op zijn plaats want de persconferentie zou starten om 11u in het Spaans Paviljoen (aan de Grote Markt).
10u15. Alle dozen en documenten doorgenomen. Prachtige affiches van kermisfeesten ontdekt, maar geen spoor van een wielerwedstrijd in 1869.
En nu?
Als er effectief een wedstrijd was verreden met start en aankomst in Veurne moest daar toch iets over terug te vinden zijn, toch?
“Follow the money”, schoot me te binnen.
Ik vroeg Jelle of hij nog snel de doos met de boekhouding van 1869 zou kunnen brengen. Hij snelde naar de stapelrekken en kwam vijf minuten later terug binnen met de bewuste doos. “Prachtig, Jelle”, zei ik, “Op hoop van zege!”
Ik was blij dat ik destijds als Erasmusstudent aan de Université Claude Bernard Lyon I het vak Comptabilité had gevolgd. Ik ging snel en gericht door de kostenposten en vertraagde toen ik op de pagina met “Dépenses de simples agréments et autres dépenses extraordinaires” was aanbeland. Ik overliep de kosten onder “Fêtes publiques” en…
“Eureka!”
Ik kon mijn jubelkreet niet onderdrukken toen ik volgende vermelding las:
“à Monsr. Auguste Behaeghel, bourgmestre de cette ville, ses débours pour achat de médailles distribuées à l’occasion du susdit concours de vélocipédistes, s’élevant selon mandat n° 183 à 60,15”
Van follow the money tot smoking gun… Wat is historisch onderzoek toch zalig!
Inmiddels was het wel 10u35. Ik nam vlug een foto van de bewuste passage, integreerde die in mijn presentatie, bedankte nogmaals Jelle, en stapte richting Spaans Paviljoen voor de persconferentie.
Oef, ik was uiteindelijk nog tien minuutjes te vroeg. De camionette van Focus-WTV stond te blinken op de Grote Markt en bij het binnenkomen zag ik meteen Renaat Schotte zitten in de zaal. Ik knikte met een brede glimlach goeiedag, en dacht bij mezelf dat het toch wel heel bijzonder zou geweest zijn, had ik om 11u moeten melden dat ik geen enkele indicatie van een wielerwedstrijd had teruggevonden in het archief.
Nu was het omgekeerde het geval. Gesterkt door mijn vondst gingen enkele aanwezigen in hun enthousiasme wat in overdrive. Toch bleef enige voorzichtigheid op zijn plaats. We waren nu wel zeker dat er effectief een wielerwedstrijd was verreden in Veurne in 1869, maar eigenlijk wisten we nog altijd bijzonder weinig over die wielerwedstrijd zelf, wat ik ook benadrukte tijdens het interview met Focus-WTV.
Ik kon niet lang blijven nagenieten in Veurne, want eigenlijk had ik al om 9u30 in Gent moeten zijn om deel te nemen aan het congres van het Centrum voor Lokale Politiek. Het wordt jaarlijks georganiseerd door decaan Herwig Reynaert, tevens promotor van mijn Leerstoel. Ik nam om 12u01 de trein vanuit Veurne naar Gent. Terug naar de politicologische orde van de dag.
“Beste Pascal,
Via een krantenartikel heb ik ontdekt dat U betrokken was bij het opzoeken van de geschiedenis van de wielerkoers in Vlaanderen/België. […] Laat ik me even voorstellen: Lieven Pillaert, jongste zoon van Carlos Pillaert, die dan weer de oudste zoon is van Maria Vandermeeren (+).
U vermoedt het al: Justin Vandermeeren was de grootvader van Maria Vandermeeren. Mijn vader Carlos, is op deze manier in het bezit gekomen (erfstuk) van de medaille die aan Justin in 1869 uitgereikt is […].”
Ik trok grote ogen toen ik deze mail van Lieven op 5 december 2024 om 14u23 zag binnenkomen. Las ik dat goed?
“Wauw, Lieven!” antwoordde ik. “Dergelijke berichten zijn vrij zeldzaam in het leven van een sporthistoricus, maar hiervoor doen we het! Echt schitterend! […]”
Op 22 december 2017 zat ik dus op het goede spoor, maar dat Carlos de medaille zelf in huis had en overwoog om ze te schenken aan KOERS, dat had ik zelfs niet durven dromen.
We spraken af dat Thomas (KOERS) en ikzelf op 22 januari in de namiddag op de koffie zouden komen bij Carlos en Claire.
Het opduiken van de medaille was voor mij het signaal om de historiek eens echt ten gronde uit te pluizen. Ik raadpleegde alle mogelijke databanken met periodieken over Veurne. Het Advertentie-Blad van Veurne trok mijn aandacht. Als de titel de lading dekte, zou er in dat blad ook een ‘advertentie’ over de wielerwedstrijd in Veurne zijn opgenomen. Dat kon bijna niet anders.
Oldskool opgeleid als historicus trok ik op 27 januari 2025 naar de Koninklijke Bibliotheek (KBR) in Brussel, de enige plaats waar de jaargang 1869 fysiek kon worden ingekeken. Het bezoek katapulteerde mij twintig jaar terug in de tijd, toen ik naar aanleiding van mijn doctoraatsonderzoek vele dagen vertoefde in deze enorme historische bibliotheek. Machtig!
Kleine domper toen ik mij aanmeldde in de leeszaal. De jaargang lag voor mij klaar, maar wel op microfilm. “Het origineel is te broos om fysiek in te bladeren”, verduidelijkte de baliemedewerkster toen ze mijn gezichtsuitdrukking zag.
“Alle begrip”, antwoordde ik, “maar zou je mij dan even kunnen helpen met het bevestigen van de rol op de houder? Het is van in de tijd van mijn doctoraat geleden dat ik dat nog gedaan heb en ik zou de film liefst niet beschadigen.”
De baliemedewerkster fronste even de wenkbrauwen en gaf mee dat ze nog maar net aan de slag was op de KBR. “Ik zal even mijn collega erbij roepen”, zei ze al lachend. De collega installeerde deskundig de microfilm en ik kon aan de slag.
Omdat ik, ook op basis van de informatie in de jaarrekening, vermoedde dat de wielerwedstrijd tijdens Veurne Kermis werd georganiseerd, liet ik de film doorrollen tot begin juli 1869. Secuur documenten doornemen op microfilm vergt een vrij hoge concentratie en is vermoeiend voor de ogen. Elke nummer dat ik kon overslaan, was tijd en ogen gespaard.
Zaterdag 17 juli 1869,
“Programma der Feesten ter gelegenheid der Kermis”:
geen vermelding van een wielerwedstrijd.
Zaterdag 24 juli 1869,
"Programma der Feesten ter gelengheid der Kermis":
geen vermelding van een wielerwedstrijd.
Alle nummers van juli en augustus doorgenomen. Niets te vinden.
Zou de aanleiding dan toch Adinkerke Kermis geweest zijn in plaats van Veurne Kermis?
Ik rolde de microfilm verder door.
Zaterdag 4 september, zaterdag 11 september, zaterdag 18 september 1869...
Bingo!
Men heeft ons aangekondigd dat ons stedelijk bestuur besloten heeft, ter gelegenheid van Adinkerke-kermis, te Veurne-Bewesterpoort langs den Adinkerkschen-dijk een feest te geven voor de inwoners van aldaar, het welk zal bestaan:
De wielerwedstrijd was dus georganiseerd op initiatief van de burgemeester van Veurne August Behaeghel maar effectief naar aanleiding van de kermisfeesten in Adinkerke.
Ik rolde snel de microfilm verder door naar 25 september. Jawel: ook het reglement was nu opgenomen:
zaterdag 25 september 1869
De te loopen afstand, gaans en keerens begrepen is bepaald:
Voor het snelloopen op 1800 meters,
Voor het traagloopen op 100 meters.
Moh… Op 3 oktober 1869 vonden er dus twee wedstrijden plaats en bij het “snelloopen” werd niet van centrum tot centrum gereden, maar ging het slechts om een afstand van 900 meter langs de Veurnevaart (officieel ‘Kanaal Nieuwpoort-Duinkerke’), heen en terug.
[wordt vervolgd]
Knuts, S. (2014). Converging and competing courses of identity construction: Shaping and imagining society through cycling and bicycle racing in Belgium before World War Two [ongepubliceerd doctoraatsproefschrift KU Leuven].
Delheye, P. (2017). Koers, kerk en politiek: De eerste wielerwedstrijden op Belgische bodem in het jaar 1869, Etappe: Magazine over historische fietshelden, 6, 75-79.
’t Jaer 30: Politike Wegwyzer voor Treffelyke Lieden, 7 augustus 1869, 3.
De Redactie, "Eerste échte koers ooit vanuit Veurne in 1869", Focus | WTV, 26 maart 2019, geraadpleegd op 25 april 2025 (via: https://focus-wtv.be/sport/eerste--c3-a9chte-koers-ooit-vanuit-veurne-1869)
Nederlands-Indië, april 1815. Na maanden van aanhoudend gerommel komt de Tambora-vulkaan tot uitbarsting. De eruptie heeft catastrofale gevolgen en...
Uw browser voldoet niet aan de minimale vereisten om deze website te bekijken. Onderstaande browsers zijn compatibel. Mocht je geen van deze browsers hebben, klik dan op het icoontje om de gewenste browser te downloaden.
