Als je de link met het derde onderdeel van de titel (Bottecchia) kan verklaren, mag je jezelf al een beetje wielerhistoricus noemen. Ottavio Bottecchia is immers de eerste Italiaanse winnaar van La Grande Boucle. Deze glansprestatie leverde onze vriend Ottavio in 1924. Juist, ja, precies 100 jaar geleden! Deze krachttoer deed hij het jaar daarna nog eens over. Maar wat doet de stad Ieper in dit rijtje?
Ottavio Bottecchia - alleen zijn naam al is een gedicht – wordt geboren in 1894 in San Martino di Colle Umberto, een pittoresk dorpje in de provincie Treviso, nabij Venetië. Al van jongs af aan werkt hij als metselaar en zorgt hij voor het inkomen in een gezin van negen kinderen. Dit levert hem later de bijnaam “de metselaar van Friuli” op, naar de regio waar hij opgroeide.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt hij ingedeeld bij de Bersagliere, Italiaanse elitetroepen die zich per fiets verplaatsen. Ook Carlo Oriani, winnaar van de Giro 1913 vecht bij de Bersagliere. Hij overleeft in tegenstelling tot Bottecchia de oorlog echter niet. Ottavio ontdekt in deze periode dat hij best wel over enig wielertalent beschikt.
Zijn eerste spraakmakende prestatie levert hij in de Ronde van Italië van 1923, waarin hij vijfde wordt. Zijn grootste successen boekt hij in de Ronde van Frankrijk. In 1924 wordt hij de eerste Italiaanse winnaar ooit van de Tour en draagt hij de gele leiderstrui vanaf de eerste dag om die niet meer af te staan. Daarmee was hij de eerste renner die dit realiseerde. Een jaar later wint hij de Tour voor het tweede jaar op rij.
In 1927 komt een abrupt einde aan de loopbaan van Ottavio Bottecchia. Na een trainingsrit wordt hij aan de kant van de weg gevonden met een ernstige schedelbasisfractuur. Een ongelukkige val bleek uitgesloten gezien zijn fiets netjes tegen een boom stond en geen tekenen van schade vertoonde. Hoewel hij nog naar het ziekenhuis van Gemona del Friuli wordt gebracht, sterft hij enkele dagen later op 32-jarige leeftijd.
Nog lang na zijn dood blijft een mysterieuze waas over de omstandigheden van zijn ongeval hangen. Verschillende theorieën doen de ronde. Zo is er een boer die op zijn sterfbed bekende dat hij een steen naar Ottavio had gegooid omdat hij zijn druiven stal. Anderen verbinden zijn overlijden aan een wraakactie van de maffia. Nog anderen beweerden dat Ottavio gedood werd door fascistische aanhangers van Benito Mussolini omwille van zijn socialistische sympathieën. Wat er ook van zij; de Italiaanse campionissimo wordt net geen 33 jaar.
Heeft Ottavio Bottecchia ooit deelgenomen aan de Sint-Elooisprijs Te Ruddervoorde? Nee, helemaal niet! Trouwens, we mogen met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid veronderstellen dat Bottecchia nooit van dit wielergekke West-Vlaamse dorp gehoord heeft. En toch bestaat er, zij het onrechtstreeks, een verband tussen Ruddervoorde en Ottavio Bottecchia.
Op 10 mei 2023 vindt in Ruddervoorde, mijn woonplaats, de 67ste Sint-Elooisprijs plaats, met als winnaar Edward Theuns. Langs het parcours staat toen de KOERSbus opgesteld: een rijdende tentoonstelling met als thema ‘kermiskoersen in Vlaanderen vroeger en nu’. Dit project is een initiatief van KOERS, het Museum van de Wielersport te Roeselare.
Eén van de talrijke bezoekers op de KOERSbus is Wilfried Plasman, een gepensioneerde aannemer uit Ruddervoorde. Fier als een gieter toont hij me op zijn smartphone een afbeelding van een renner uit de pioniersjaren van de wielersport. Dit bleek al snel Ottavio Bottecchia te zijn. Hij voegt eraan toe dat deze foto in groot formaat in de inkomhal van zijn huis hangt en nodigt ons uit om een kijkje te komen nemen.
Tijdens ons bezoek wordt de herkomst van de afbeelding duidelijk. In de jaren ’80 van de vorige eeuw kreeg Wilfried Plasman de opdracht om een huis in Sint-Andries Brugge, dat een familielid pas had gekocht, te renoveren. Dit huis bleek oorspronkelijk toe te behoren aan een ‘velomaker’, die intussen overleden was. In de werkplaats van de fietsenwinkel hing nog een ingekaderde affiche met centraal een foto van Bottecchia.
De nieuwe eigenaar van dit pand was niet echt geïnteresseerd in de geschiedenis van de wielersport en deed de affiche cadeau aan Wilfried, anders was die allicht in het recyclagepark geëindigd. De gepensioneerde aannemer uit Ruddervoorde koestert dit kleinood intussen al vele jaren en wil die onder geen beding meer afstaan. Om het museum KOERS ter wille te zijn, bezorgt hij ons wel een kopie van de affiche.
Het verder bestuderen van de affiche in het kenniscentrum van KOERS levert heel wat bijkomende informatie op. Eigenlijk gaat het om een publicitaire poster van het bandenmerk Hutchinson, toen de grote concurrent van Dunlop en Wolber. Op de affiche pakt Hutchinson uit met het feit dat de winnaar van de Tour al drie jaar op rij (1923, 1924 en 1925) gebruik maakt van hun banden.
In 1923 is dit de Fransman Henri Pélissier, in de twee daaropvolgende jaren Ottavio Bottecchia. In 1923 en 1924 is Hutchinson nog geen shirtsponsor, wat wel het geval is in 1925 en 1926 (Automoto-Hutchinson). Na de tweede zege op rij van Bottecchia acht de bandenproducent de tijd rijp om een promoaffiche met de Italiaan op de markt te brengen. Naar alle waarschijnlijkheid zal onze velomaker uit Sint-Andries Brugge deze poster ontvangen hebben van de firma Hutchinson om op te hangen in zijn werkplaats en zo publiciteit te voeren voor hun product.
Opvallend bij deze poster is dat we er de handtekening van Ottavio Bottecchia op terugvinden. Anno 2024 zou dit een kopie van een handtekening (en foto) kunnen zijn, zonder dat we het merken. Honderd jaar geleden is er echter nog geen sprake van fotokopie-apparaten. Daaruit kunnen we concluderen dat deze poster van Hutchinson een origineel exemplaar is, waarbij de Italiaanse tourwinnaar eigenhandig alle posters van zijn sponsor signeerde.
“Ik heb ooit eens gelezen dat de familienaam Bottecchia ook in Ieper voorkomt”, zo prikkelt een KOERS-medewerker mijn nieuwsgierigheid. De google-zoekmachine maakt ons duidelijk dat de naam Bottecchia inderdaad enkele keren opduikt in Ieper. Maar hoe deze familie contacteren om meer informatie te bekomen?
Geen email-adressen terug te vinden, wel een gsm-nummer van een zekere Florence Bottecchia, die een praktijk als vroedvrouw heeft. Ik stuur schoorvoetend een sms naar Florence, er rekening mee houdend dat je deze familie niet nodeloos wil storen. Maar even goed in de wetenschap dat deze familie wellicht niets te maken heeft met de renner Ottavio Bottecchia. Er wonen in Vlaanderen immers ook veel ‘Janssens’ die geen familie zijn van elkaar.
Wij zijn familie van de renner Bottecchia. Als jullie meer willen weten hierover: dit is het telefoonnummer van mijn grootvader, Silvio Bottecchia.
In het sms-bericht stel ik onder meer de cruciale vraag: “Zijn jullie familie van de renner Ottavio Bottecchia?” Nog geen minuut later trilt mijn smartphone… antwoord van Florence Bottecchia… “Inderdaad, wij zijn familie van de renner Bottecchia. Als jullie meer willen weten hierover: dit is het telefoonnummer van mijn grootvader, Silvio Bottecchia. Bel hem morgen eens op! Hij zal jullie heel wat meer kunnen vertellen hierover!”
’s Anderendaags volgt een telefoongesprek met een enthousiaste Silvio Bottecchia. Meteen volgt een uitnodiging voor een gesprek bij Silvio thuis, in Ieper, waarbij ook kleinzoon Xavier Bottecchia aanwezig is. De toevallige ontdekking van een door Ottavio gesigneerde affiche neemt een nieuwe dimensie aan…
De grootvader van Silvio Bottecchia, intussen zelf een kwieke tachtiger, is de broer van de vader van de renner Ottavio. Antonio Bottecchia, Silvio’s vader, is dus de neef van Ottavio. Antonio zal ongetwijfeld de sportieve exploten van zijn tien jaar oudere neef met veel aandacht gevolgd hebben. Het onverwachte en mysterieuze overlijden van de Italiaanse campionissimo in 1927 moet binnen de familie Bottecchia een enorme indruk gemaakt hebben…
De familie Bottecchia staat in hun Italiaanse thuisbasis ook bekend voor hun vakmanschap. Ze zijn gespecialiseerd in het herstellen van mozaïeken en marmeren beelden, vooral in kerken. Via via worden zij op het einde van de jaren twintig gecontacteerd om mee te helpen met de verdere heropbouw van Ieper. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de stad nagenoeg volledig met de grond gelijk gemaakt. De heropbouw ervan is een werk van vele jaren waarbij alle hulp van ver buiten de stadspoorten welkom is.
Antonio Bottecchia gaat in op deze vraag en trekt naar de Belgische Westhoek. Vanaf 1930 verblijft Hij tijdelijk in Voormezele (nu een deelgemeente van Ieper), maar al snel wordt duidelijk dat het een werk van lange adem zou worden. Antonio overtuigt zijn echtgenote om ook naar België te komen en in augustus 1932 vestigt het jonge paar zich in Ieper. Ook twee broers van Antonio maken de oversteek en maken deel uit van de Entreprises de Granito et de Mosaïques Anciennes et Modernes (Werken in Granito, Oude en Moderne Mozaïek). In de bevolkingsregisters wordt Antonio ingeschreven als “mozaïekwerker-aannemer”. Het begin van de “dynastie” van de Bottecchia’s in de Westhoek…
Geboren in 1937 heeft Silvio de vroeg gestorven Ottavio nooit persoonlijk gekend. Ook bij vader Antonio, die in 1939 op jonge leeftijd overleed, kon hij niet terecht voor herinneringen aan diens neef Ottavio. De broers van zijn vader, die begin de jaren ’30 ook in Vlaanderen kwamen wonen omwille van hun werk in Ieper, weten hem wel heel wat anekdotes te vertellen.
Ze vertellen Silvio dat de kiemen van de wielercarrière van Ottavio terug te vinden zijn in de Eerste Wereldoorlog. Ottavio dient als scherpschutter in het Italiaanse leger bij de Bersagliere. Op een gegeven moment sprint hij met zijn militaire vouwfiets – uiteraard een Bianchi – de Trentijnse bergen op. Dat maakt zoveel indruk op een officier dat die zei: “Jij bent geen soldaat, maar een coureur!”. Hij gaf hem tevens de raad na de oorlog wielrenner te worden.
Jij bent geen soldaat, maar een coureur!
Is het verwonderlijk dat ook Silvio besmet raakt met het wielervirus? Het WK wielrennen dat in 1950 in Moorslede – in de buurt van Ieper – wordt georganiseerd, is de spreekwoordelijke druppel. De Italiaanse ploeg logeert namelijk in het toenmalige hotel Patria, in de Rijselstraat in Ieper. De moeder van Silvio kan niet weerstaan aan de lokroep om naar dit hotel te trekken om er, in het Italiaans, een praatje te slaan met renners en omkadering uit haar moederland. Dankzij de tussenkomst van een bevriende Belgische journalist slaagt zij er zelfs in even Fausto Coppi, de grote vedette van de Italiaanse ploeg, te spreken.
Silvio, toen 13 jaar, mag moeder Nicoletta vergezellen en kan zich vandaag nog steeds het beeld van Fausto Coppi moeiteloos voor de geest halen. Hij herinnert zich de Italiaanse wielerlegende als een “vriendelijke, grote, slanke atleet, met een hoekig gezicht en het haar rechtopstaand, net alsof hij pas uit bed was opgestaan”. In dezelfde week ziet Silvio ook Ferdi Kübler, de kopman van de Zwitserse ploeg, in de straten van Ieper passeren. De ogen van Silvio glinsteren als hij vertelt over de koers van vroeger én nu – hij is en blijft een appassionato di ciclismo.
Ondanks zijn Italiaanse roots voelt grootvader Silvio zich toch meer Vlaming dan Italiaan. Hij is immers geboren in België en liep school in zijn thuisstad Ieper. Silvio spreekt wel nog steeds een aardig mondje Italiaans. Voor zijn kinderen en kleinkinderen is dit, tot hun eigen spijt, niet meer het geval. De band met hun roots wordt door de familie Bottecchia echter niet helemaal doorgeknipt. Integendeel, zo komen er heel wat Italiaans klinkende namen in de familie voor: Aldo, Renato, Gianni, Victoria, Guillermo,…De oudste zoon van Silvio heet bovendien Gino, naar Gino Bartali, een van de idolen uit de jeugd van Silvio.
Silvio gaat prat op zijn familienaam. Toen hij enkele jaren terug in Italië verbleef, kocht hij er een werkschort van een fietsenmaker, met daarop de naam “Bottecchia”. Hij houdt ook vast aan de correcte uitspraak en schrijfwijze van zijn naam. Bottecchia wordt met een dubbele “c”, gevolgd door de letter “h” geschreven. Daardoor moet je de klemtoon op de tweede lettergreep leggen en spreek je die lettercombinatie uit als een “k”.
De familie Bottecchia in de regio Ieper telt geen volgelingen van hun beroemde familielid in het wielrennen. Zij blijven wel, naast voetbal, sterk geïnteresseerd in de wielersport, (groot)vader Silvio op kop. Nadat hij met pensioen ging, doorkruist hij de omgeving van Ieper met zijn koersfiets. Steevast gehuld in wielerkleding van het Italiaanse fietsmerk…Bottecchia.
Bottecchia Cicli werd honderd jaar geleden opgericht, vanuit een directe samenwerking met de grote kampioen Ottavio Bottecchia. Bottecchia Cicli blijft trouw aan zijn roots door een groot deel van zijn productie lokaal te houden, meer bepaald in Friuli, de geboortestreek van Ottavio. In Italië blijft Bottecchia een eeuw na haar oprichting nog steeds een commercieel succes, in België daarentegen vind je weinig verdelers.
De Italiaanse fietsfabrikant is momenteel niet verbonden aan een professioneel wielerteam op de weg, maar was dat in het verleden wel. In 1986 levert het fietsen aan het Italiaanse Malvor. Drie jaar later verbindt Bottecchia zijn naam aan het Belgische ADR-team, met onder Eddy Planckaert, Johan Museeuw en Greg LeMond in de rangen. In 1989 wint LeMond op een Bottecchia de intussen legendarisch geworden editie van de Ronde van Frankrijk. Een absoluut hoogtepunt in de geschiedenis van de Italiaanse rijwielfabrikant.
In 2019 trekt een delegatie Ieperse Bottecchia’s naar de geboortestreek van hun (over)grootouders in Noord-Italië. Centraal staat een zoektocht naar plaatsen waar sporen van Ottavio te vinden zijn. Ze bezoeken de Velodromo Bottecchia in Pordenone, in de omgeving van Udine (even ten noorden van Venetië).
Zodra zij zichzelf bekend maken als ‘familie van’, worden zij er met open armen ontvangen en krijgen onder meer een uniek huldeboek aan Ottavio cadeau, een werk dat niet in de handel te verkrijgen is. In de velodroom bevindt er zich, naast een voetbalterrein op het middenplein, ook een klein wielermuseum. Daar zijn onder meer fietsen van Elia Viviani en Victor Campenaerts te vinden. Beide renners deponeerden hier een fiets, toen ze op stage in de buurt waren.
Een etentje in een lokaal restaurant, volgestouwd met herinneringen aan hun beroemde familielid, mag uiteraard niet ontbreken. Eén van de gele truien van Ottavio hangt er nog steeds aan de wand. Ook een stofbril, een fietspomp, affiches en originele persknipsels zijn er nog te vinden. Daarenboven weet de eigenaar van het restaurant te vertellen dat zijn grootmoeder een nicht was van Ottavio.
Staan verder nog op het programma: een bezoek aan het geboortehuis van Ottavio en zijn graf en een halte aan de plek waar het lichaam van de onfortuinlijke renner werd gevonden. Een gedenkplaat herinnert er aan het mysterieuze overlijden van de renner.
De reis toont aan dat Ottavio nog lang niet is vergeten binnen zijn familie. De Tourstart in Italië zet de herinneringen aan deze wielerheld nog eens op scherp.
Na zijn tweede plaats in de Ronde van Frankrijk van 1923 wist Ottavio Bottecchia dat hij de Tour kon winnen. In de editie van 1924 sloeg de...
Uw browser voldoet niet aan de minimale vereisten om deze website te bekijken. Onderstaande browsers zijn compatibel. Mocht je geen van deze browsers hebben, klik dan op het icoontje om de gewenste browser te downloaden.
